Màu chàm là một màu sắc quen thuộc trong các bộ trang phục truyền thống của người Dao, Tày, Mông, Nùng,….và được xem là một màu mang tính biểu tượng của các dân tộc vùng núi phía Bắc. Để hiểu rõ hơn về màu chàm là màu gì? Cách tạo ra màu chàm và ứng dụng của màu chàm như thế nào? Hãy cùng LabVIETCHEM tìm hiểu chi tiết qua nội dung bài viết dưới đây nhé.
Màu chàm là màu gì?
Màu chàm là màu của ánh sáng trong khoảng 440 – 420 nm, nằm ở vị trí giữa màu xanh lam và màu tím. Nó là màu gần với màu của chất Tanin lấy từ lá hoặc vỏ cây chàm để nhuộm quần áo nên được gọi là màu chàm. Vì có màu quá giống nhau nên nhiều người không thể phân biệt được màu chàm với màu tím.
Màu chàm nằm ở vị trí giữa màu xanh lam và màu tím
Nguồn gốc của màu chàm
Từ hơn 4000 năm trước, màu chàm đã được biết đến và nó là một sắc tố được chiết xuất từ rất nhiều loại cây họ indigofera tinctoria và isatis tinctoria. Trên vùng đất mà những loại cây này phát triển, người dân đã sớm thực hành các kỹ thuật nhuộm và sử dụng vải chàm trong đời sống. Đến thế kỷ 16, nhà thám hiểm Vasco de Gamma đã đến Ấn Độ và mang theo màu indigo chiết xuất từ cây họ indigofera trở về quê hương.
Màu indigo sau đó đã nhanh chóng trở thành màu được ưa chuộng ở châu Âu, thay thế màu xanh pastel trước đó vì có sắc độ mạnh hơn đến 20 lần, sau đó vượt biển và thành màu được ưa thích ở châu Mỹ. Đến năm 1850, Levi Strauss – một người thợ may ở San Francisco đã thiết kế một loại quần mang sắc xanh indigo cho người lao động và nó chính là quần jean. Từ đây, màu chàm trở thành màu sắc phổ biến và rất được lòng người dân trên toàn cầu.
Cách tạo ra vải màu chàm như thế nào?
Bột chàm là loại thuốc nhuộm khó sử dụng vì nó không tan trong nước. Vì vậy, muốn sử dụng nó cần phải trải qua một số biến đổi hóa học.
Bột chàm
– Ở châu Âu: Trong quy trình tiền công nghiệp, người ta sử dụng nước tiểu để khử bột chàm thành chất hòa tan trong nước gọi là bột chàm trắng hay leucoindigo, nó có màu lục – vàng. Vải nhuộm trong dung dịch này sẽ chuyển thành màu chàm sau khi bột chàm trắng bị oxy hóa và trở thành bột chàm. Sau đó, ure được sử dụng thay thế cho nước tiểu.
– Ở Nhật Bản: Bột chàm được hòa tan trong bể chứa nung nóng có cấy vi khuẩn ưa nhiệt và kỵ khí. Chúng sẽ sinh ra hydro và chuyển hóa bột chàm không hòa tan thành bột chàm trắng hòa tan.
– Ở Anh: Có 2 cách để nhuộm chàm là pencil blue (bút chì lam) và china blue (lam Trung Hoa). Với phương pháp pencil blue (bút chì lam), trisulfua asen và chất làm đặc được cho vào bể chứa bột chàm. Hợp chất của asen sẽ làm chậm quá trình oxy hóa của bột chàm, nhờ đó kéo dài đủ thời gian để quét lớp thuốc nhuộm lên trên vải. Còn với phương pháp china blue, bột chàm sẽ được in lên trên vải. Sau đó ngâm vải trong bể chứa sulfat sắt và trải qua quá trình oxy hóa giữa mỗi lần ngâm nước. Đến năm 1880, quy trình glucoza được phát triển, cho phép bột chàm có thể được in trực tiếp lên vải, nhờ đó nhiều bản in bột chàm sẫm màu được tạo ra và tốn nhiều chi phí.
Ở Việt Nam, người Mông hay dùng cây chàm để tạo màu. Cây chàm sẽ được ngâm vào một thùng gỗ lớn có chứa nước, sau đó chờ chúng mục ruỗng hết và nhựa cây hòa quyện với nước. Tiến hành lọc nước bỏ xơ, cho vôi vào dung dịch chàm, khuấy đều tay đến khi chàm và vôi lắng xuống đáy thùng thì dùng một tấm vải dày, lọc lấy nước thành phẩm thì sẽ thu được cao chàm. Khi muốn sử dụng chỉ việc lấy cao pha với ít rượu theo tỉ lệ nhất định, bóp nhỏ và hòa tan chúng với nước, đổ vào thùng gỗ khuấy mạnh đến khi sủi đầy bọt thì đậy lại. Công việc này cần tiến hành liên tục trong nhiều ngày cho đến khi soi dưới ánh nắng mặt trời, nước chàm có độ vàng trong và bọt sủi đều trên mặt nước thì có thể cho vải vào nhuộm. Muốn được màu chàm đậm như mong muốn, trước khi nhúng vải vào thùng cần làm ướt vải. Sau đó, ngâm vải trong nước nhuộm tầm một tiếng, vớt lên, chờ ráo rồi lại ngâm tiếp. Thực hiện nhiều lần đến khi đạt được sắc màu như ý. Nếu có nắng đẹp thì việc này có thể diễn ra trong 3 – 4 ngày còn nếu mưa thì phải mất vài tháng.
Người Mông nhuộm vải màu chàm
Ứng dụng của màu chàm trong cuộc sống hàng ngày
– Màu chàm tạo cảm giác trầm tĩnh và nhẹ nhàng. Vì vậy nó rất được ưa thích và được sử dụng nhiều trong lĩnh vực thiết kế thời trang, tạo sự cân bằng, hài hòa cho tổng thể trang phục.
Trang phục màu chàm
– Trong thiết kế nội thất, màu chàm thường xuất hiện trên tranh, vải và đồ gốm sứ bởi nó tạo cảm giác thư thái cho không gian.
Phòng ngủ với tone màu chàm chủ đạo
– Ở Nhật Bản, người ta cho rằng vải màu chàm có tác dụng xua đuổi côn trùng, bền màu, khó bắt lửa. Vì vậy, vải chàm thường được dùng để may quần áo đi làm đồng và lính cứu hỏa.
Hy vọng rằng, qua bài viết này, các bạn đã hiểu rõ hơn về màu chàm là màu gì? Vì tính chất hóa học của màu chàm mà nó không xâm nhập hoàn toàn vào xơ sợi vải trong quá trình nhuộm mà chỉ bám được trên bề mặt sợi, bên trong xơ sợi vẫn trắng nên vải nhuộm chàm tự nhiên có độ bền màu thấp khi giặt.
