Thị trường chứng khoán trên thế giới có một lịch sử phát triển cũng đã từ khá lâu. Tuy nhiên, thị trường chứng khoán tại Việt Nam vẫn chỉ đang đang bước đi những bước đầu tiên. Trong tương lai với những ý nghĩa và vai trò quan trọng, chắc hẳn thị trường chứng khoán Việt Nam sẽ góp phần to lớn đưa nền kinh tế Việt Nam tiến đến các tầm cao mới.
1. Trung tâm lưu ký chứng khoán là gì?
Theo quy định tại Khoản 24 Điều 6 Luật chứng khoán 2019 quy định về lưu ký chứng khoán với nội dung cơ bản như sau:
“Lưu ký chứng khoán là việc nhận ký gửi, bảo quản, chuyển giao chứng khoán cho khách hàng, giúp khách hàng thực hiện các quyền liên quan đến sở hữu chứng khoán”
Trong đó thì các quyền liên quan đến sở hữu chứng khoán cụ thể đó chính là các quyền như: quyền bỏ phiếu; quyền nhận lãi, vốn gốc trái phiếu; và nhiều các quyền cơ bản khác.
Chứng khoán khi đã được lưu ký thì chứng khoán đó sẽ được ghi nhận vào tài khoản lưu ký chứng khoán đứng tên chủ thể là nhà đầu tư. Khi chứng khoán được giao dịch, tài khoản của chủ thể là nhà đầu tư sẽ được ghi tăng hoặc giảm mà việc thực hiện giao dịch cũng sẽ không cần phải trao tay tờ chứng chỉ chứng khoán.
Trung tâm lưu ký chứng khoán được biết đến chính là nơi hỗ trợ xử lý các hoạt động sau giao dịch chứng khoán. Trung tâm lưu ký chứng khoán chính là pháp nhân thành lập và hoạt động theo mô hình của một công ty trách nhiệm hữu hạn hoặc công ty cổ phần theo đúng các quy định cụ thể của pháp luật chứng khoán. Việc thành lập, giải thể, chuyển đổi cơ cấu tổ chức, hình thức sở hữu của Trung tâm lưu ký chứng khoán theo quy định của pháp luật hiện hành sẽ phải do Bộ trưởng Bộ Tài chính đề nghị Thủ tướng Chính Phủ đưa ra quyết định. Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam đã được thành lập lên và chính thức đi vào hoạt động ngày 01/05/2006. Trung tâm lưu ký chứng khoán là tổ chức đăng ký chứng khoán của tất cả các công ty đại chúng trên đất nước ta.
2. Vai trò, chức năng của Trung tâm lưu ký chứng khoán:
Theo quy định tại Khoản 2 Điều 2 Điều lệ tổ chức và hoạt động của Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam do Bộ trưởng Bộ Tài chính ban hành kèm theo Quyết định 2396/QĐ-BTC năm 2017 quy định nội dung như sau:
– Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam có chức năng cung cấp dịch vụ đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng khoán cho các loại chứng khoán niêm yết, đăng ký giao dịch, chứng khoán phái sinh ở trên Sở Giao dịch Chứng khoán và chứng khoán của công ty đại chúng khác; các dịch vụ liên quan đến hỗ trợ giao dịch chứng khoán sẽ cần phải phù hợp đúng với các quy định của pháp luật hiện hành.
– Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam có chức năng thực hiện cấp mã chứng khoán cụ thể bao gồm mã chứng khoán đăng ký tại Trung tâm Lưu ký Chứng khoán và Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam sẽ cấp mã định danh chứng khoán cho các loại chứng khoán phát hành tại Việt Nam.
– Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam có chức năng tổ chức thực hiện quyền của chủ thể là người sở hữu chứng khoán cho các tổ chức phát hành là các công ty đại chúng, các tổ chức có chứng khoán niêm yết hay các tổ chức có chứng khoán đăng ký giao dịch trên Sở Giao dịch Chứng khoán.
– Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam có chức năng cung cấp dịch vụ đại lý thanh toán cổ tức và lãi trái phiếu cho các tổ chức phát hành.
– Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam có chức năng cung cấp dịch vụ đại lý chuyển nhượng và thực hiện chuyển quyền sở hữu đối với chứng khoán được đăng ký tại Trung tâm Lưu ký Chứng khoán theo quy định pháp luật hiện hành.
– Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam có chức năng cung cấp các dịch vụ đăng ký, lưu ký và đại lý chuyển nhượng cho các loại chứng khoán khác theo thoả thuận cụ thể với các tổ chức phát hành.
– Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam có chức năng xây dựng và vận hành các cơ chế quản trị rủi ro gồm thực hiện chức năng đối tác bù trừ trung tâm (CCP), quản lý Quỹ hỗ trợ thanh toán, Quỹ bù trừ, hệ thống vay và cho vay chứng khoán theo quy định của pháp luật chứng khoán.
– Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam có chức năng cung cấp các dịch vụ quản lý tài sản, các dịch vụ cho quỹ đầu tư và các dịch vụ khác theo yêu cầu của khách hàng trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán và phù hợp với quy định pháp luật hiện hành.
– Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam có chức năng giám sát hoạt động của các thành viên của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán nhằm đảm bảo sự tuân thủ các quy chế hoạt động nghiệp vụ của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán nhằm bảo vệ tài sản của người sở hữu chứng khoán.
– Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam có chức năng quản lý tỷ lệ sở hữu của người đầu tư nước ngoài theo quy định của pháp luật chứng khoán.
– Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam có chức năng hỗ trợ phát triển thị trường chứng khoán thông qua việc cung cấp các dịch vụ cơ sở hạ tầng, kỹ thuật, thông tin, đào tạo, tuyên truyền và phổ biến kiến thức.
Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam (thuộc Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước – Bộ Tài chính) trong giai đoạn hiện nay đã và đang thực hiện các nhiệm vụ và hoàn thành tốt chức năng cũng như những vai trò và sứ mệnh đặc biệt của mình, từ đó thì Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam cũng đã bảo đảm cho các dòng tiền và tài sản trên thị trường chứng khoán luôn chu chuyển thông suốt, an toàn hiệu quả và có sự bảo mật cao, đóng góp thiết thực cho sự phát triển của toàn ngành chứng khoán Việt Nam giai đoạn hiện nay.
3. Hoạt động của Trung tâm lưu ký chứng khoán:
Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam sẽ thực hiện thanh toán các giao dịch chứng khoán giúp cho việc đảm bảo các giao dịch chứng khoán được hoàn tất. Khi các giao dịch chứng khoán được thực hiện thì sẽ cần có sự thanh toán chuyển giao được quyền sở hữu chứng khoán và thanh toán tiền giữa chủ thể là các bên tham gia vào quá trình giao dịch. Nhiệm vụ của Trung tâm lưu ký chứng khoán đó là có thể xác định được chủ thể là bên giao chứng khoán và chủ thể là bên nhận chứng khoán cũng như chủ thể là bên trả tiền và bên nhận tiền, không những thế còn có thể xác định được khối lượng chứng khoán giao dịch và tổng số tiền thanh toán.
Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam sẽ giúp cho việc quản lý hiệu quả đối với thị trường chứng khoán. Thông qua việc có được các thông tin về chủ thể là người sở hữu chứng khoán bằng việc đăng kí chứng khoán, các chủ thể là nhà quản lý cũng từ đó sẽ biết được tỷ lệ nắm giữ chứng khoán của những chủ thể là người sở hữu chứng khoán, từ đó thì cũng sẽ kịp thời đưa ra các quyết định xử lý khi tỉ lệ sở hữu của một số đối tượng vượt quá mức quy định của pháp luật chứng khoán hiện hành.
Qua Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam các chủ thể là nhà quản lý cũng như các chủ thể là những nhà đầu tư cũng sẽ có thể biết được những thông tin về các chứng khoán liệu có bị mất cắp hay các chứng khoán khi không còn giá trị lưu hành. Bên cạnh đó thì Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam cũng đưa ra các quy định đối với đối tượng tham gia nhằm mục đích để từ đó sẽ có thể đảm bảo một cách thống nhất giữa các thành viên khi tham gia hệ thống, góp phần ổn định thị trường.
Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam còn góp phần quan trọng giúp giảm rủi ro cho hoạt động của thị trường chứng khoán. Rủi ro trong các hoạt đọng của của thị trường chứng khoán sẽ xuất phát từ nhiều nguyên nhân và nhiều phía. Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam sẽ giúp cho thời gian thanh toán được rút ngắn và từ đó sẽ góp phần quan trọng giúp giảm thiểu rủi ro. Khi chưa có Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam, các rủi ro có thể xảy ra khá nhiều. Vì thế nên với hệ thống lưu ký chứng khoán, đa số các thanh toán đều được thực hiện thông qua bút toán ghi sổ, từ đó sẽ giảm bớt đáng kể sự chuyển giao chứng khoán vật chất cũng như sẽ làm giảm thiểu những rủi ro bị đánh cắp. Bên cạnh đó, Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam cũng sẽ cho phép các chủ thể có thể tiến hành thanh toán bù trừ song phương và đa phương, nhờ vậy mà sẽ rút ngắn thời gian và an toàn, giảm chi phí so với hình thức thanh toán bù trừ theo từng lần giao dịch hiện nay.
Ta biết rằng, lưu ký là điều kiện trước hết để nhằm mục đích giúp chứng khoán có thể giao dịch trên thị trường thông qua Sở giao dịch. Việc lưu ký chứng khoán cũng sẽ giúp tiết kiệm chi phí in ấn đối với các chứng chỉ chứng khoán, chi phí bảo quản, cất trữ. Không những thế thì khi lưu ký chứng khoán cũng sẽ giúp giảm tình trạng chứng khoán bị hư hỏng, thất lạc hoặc mất cắp. Lưu ký chứng khoán còn đảm bảo tính thanh khoản nhanh, gia tăng vòng quay vốn trên thị trường nói chung cũng như các chủ thể là những nhà đầu tư nói riêng. Không những thế thì việc lưu ký chứng khoán sẽ làm giảm rủi ro hoạt động của thị trường chứng khoán và từ đó sẽ giúp nâng cao uy tín, an toàn cho chủ thể là các bên tham gia.
Thay vì các chủ thể sẽ cần phải nằm giữ một loạt cổ phiếu, trái phiếu giấy thì trong giai đoạn hiện nay, sau khi các chủ thể đã lệnh đặt mua thành công, số chứng khoán thuộc sở hữu của các chủ sở hữu sẽ được cập nhật dưới dạng dữ liệu trên hệ thống lưu ký tập trung. Hệ thống lưu ký của các thành viên sẽ có sự kết nối trực tiếp với hệ thống của Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam trong việc truyền dữ liệu, cập nhật và theo dõi chi tiết. Từ đó thì cũng đã góp phần tránh các thiếu sót trong quá trình hoạt động, đảm bảo đúng và đủ tài sản của các chủ thể là những nhà đầu tư.
